Jak pisałam poprzednio( https://czasnamontessori.pl/flow-w-montessori-czyli-wywazamy-otwarte-drzwi-cz-i), Maria Montessori jako pierwsza zwróciła uwagę na modne ostatnio zjawisko FLOW, czyli zjawisko głębokiego skupienia, w czasie którego dziecko angażuje swoje zmysły i umysł do głębokiego przetwarzania danego problemu. Nazwała je POLARYZACJĄ UWAGI i na nim zbudowała swoją koncepcję edukacyjną.
Jest rok 1907. Psycholog William James wraz z innymi psychologami i myślicielami głoszą teorię o niestałości uwagi dziecka. Empirycznie nastawiona Maria Montessori obserwuje coś zgoła innego. Idzie pod prąd.
Montessori pracuje w otwartym w dniu 6 stycznia 1907 roku przedszkolu Casa dei Bambini, czyli domu dla dzieci w proletariackiej dzielnicy San Lorenzo w Rzymie. Do Casa dei Bambini codziennie uczęszcza 50-60 dzieci w wieku 2-6 lat. Priorytetem Montessori jest OBSERWACJA dzieci, które pracują z pomocami rozwojowymi jej autorstwa.
Pewnego razu Maria Montessori zaobserwowała 3-letnią dziewczynkę, którą całkowicie pochłonęła praca z cylindrami do osadzania.
Dziewczynka dopasowywała cylindry do właściwych otworów w drewnianym bloku. „Wyraz twarzy dziecka świadczył o tak intensywnej koncentracji uwagi, że doznałam objawienia,” napisała później Dr Montessori. Próbowała przerwać pracę dziecka, ale bez rezultatu. Przeniosła dziewczynkę z krzesełkiem na stół, poprosiła inne dzieci o zaśpiewanie piosenki. Dziewczynka nadal zajęta była dopasowywaniem cylindrów pomimo specjalnie zaaranżowanego wokół niej hałasu. Maria Montessori naliczyła 44 powtórzenia. Dziecko nie było zmęczone pomimo intensywności wysiłku. Po 44-tym powtórzeniu dziewczynka „rozejrzała się wokół siebie, jakby przebudziła się z pokrzepiającego snu.” Zjawisko to Montessori obserwowała również u innych dzieci. Zauważyła, że muszą mu towarzyszyć określone warunki otoczenia: 1) u dziecka musi wystąpić dana faza wrażliwości, czyli dziecko musi być w danej chwili zainteresowane daną czynnością. Zainteresowanie to wynika z indywidualnego rozwoju dziecka. 2) w otoczeniu dziecka muszą znaleźć się konkretne materiały rozwojowe, które będą odpowiedzią na zainteresowanie dziecka wynikające z fazy rozwojowej. Na przykład: dziecko, które ma fazę wrażliwą na pisanie, jest naturalnie zainteresowane tą czynnością, a jego umysł jest wyjątkowo chłonny na nabywanie i ćwiczenie tej umiejętności. Ważne, żeby w tym momencie wyjątkowej otwartości i podatności dziecka w jego otoczeniu znalazły się pomoce dydaktyczne służące rozwojowi pisania.Maria Montessori opisała fazy rozwojowe dziecka (nazwała je fazami wrażliwymi) i skrupulatnie opracowała zestaw pomocy dydaktycznych, tzw. materiałów Montessori, które są ściśle dopasowane do zainteresowań dzieci w danym przedziale wiekowym. 3) dziecko samo dokonuje wyboru aktywności. Zasada wolnego wyboru jest warunkiem sine qua non zjawiska POLARYZACJI UWAGI, współcześnie określanego jako FLOW (przepływ). Polaryzacja uwagi nie nastąpi w warunkach, gdy nauczyciel narzuci dziecku zadanie. 4) Dziecko samo decyduje o tym, ile wykona ćwiczeń/powtórzeń. Zwykle dziecko ćwiczy (w języku montessoriańskim: „pracuje z materiałem”) dopóty, dopóki nie zaspokoi całkowicie swojej ciekawości poznawczej. Może to trwać kilka godzin.
Montessori zaobserwowała, że za każdym razem, kiedy miała miejsce polaryzacja uwagi,dziecko przechodziło przemianę. Stawało się spokojniejsze, bardziej otwarte, bardziej empatyczne, radośniejsze. Wyostrzała się jego inteligencja. Dziecko nabierało poczucia własnej wartości, które było wynikiem pracy. Montessori odkryła, że w czasie polaryzacji uwagi w dziecku następuje wewnętrzne uporządkowanie w płaszczyźnie intelektualnej i emocjonalnej, psychicznej. To, co niejasne i rozproszone nabiera regularnych kształtów. Porządkuje się, organizuje w harmoniją całość.
Zdaniem Montessori, polaryzacja uwagi, czyli, współcześnie, FLOW, składa się z trzech faz:
1. fazy aktywności, w której dziecko dokonuje wyboru przedmiotu. Faza ta sprawia wrażenie braku koncentracji. Dziecko bywa niespokojne. Często na chwilę zajmie się jedną rzeczą, którą po chwili odkłada i przechodzi do następnej. Jest to moment poszukiwań, który jest dla dziecka pozornie męczący.
2. fazy wielkiej pracy, w której dziecko znajduje w swoim otoczeniu przedmiot, który je interesuje, zgodnie z fazą wrażliwą. W głębokim skupieniu zaczyna ono aktywną pracę z przedmiotem.
Maria Montessori tak opisała tę fazę: „Skoro tylko tego rodzaju chłonność zabłyśnie w duszy dziecka, dzieje się tak, jakby wydobył się z niej promień, który oświetla jedynie określone przedmioty, inne zaś pozostawia w zmroku.”
3. faza refleksji, „pauza napełniona myślami,” „okres odkryć”. Dziecko oddaje się refleksji na temat przeprowadzonej pracy. Widzi swój udział w niej. Doświadcza poczucia sprawstwa. Następuje konsolidacja całej osobowości. Dziecko buduje siebie w sposób stuprocentowo holistyczny.
Efektem polaryzacji uwagi jest cierpliwość, wytrwałość, radość, aktywność. Dziecko doświadcza swoich możliwości. Świadome swego rozwoju, nabiera wiary w siebie i poczucia godności płynącego z wykonanej pracy. Osiąga stan integracji i harmonii psychicznej. Czuje się w zgodzie z sobą i swoim otoczeniem. Osiąga stan zwany przez Marię Montessori normalizacją.
Żyjemy w wieku rozproszenia uwagi i nadmiaru bodźców. Dzieciom coraz trudniej się skupić. Nic dziwnego, że taką karierę robi Psychologia Flow. Coraz większym zainteresowaniem cieszy się też filozofia, psychologia i cały styl życia określany jako „Mindfulness,” czyli „uważność.” Tęsknimy za poczuciem wewnętrznej harmonii i ładu w tak zdywersyfikowanym, szybkim świecie. Odkrywamy na nowo potrzeby i zjawiska opisane przez Marię Montessori ponad 100 lat temu. Pora zwrócić się w jej kierunku i u niej szukać gotowych receptur na HOLISTYCZNE, UWAŻNE (w duchu MINDFULNESS) WYCHOWANIE, w którym dzieci na co dzień doświadczają dobrodziejstw zjawiska FLOW, czyli POLARYZACJI UWAGI. Po co wyważać otwarte drzwi skoro “przyszłość edukacji została wynaleziona w 1906 roku.” (https://czasnamontessori.pl/magazyn-forbes-o-montessori-2)
Cytaty zaczerpnięte z książki Małgorzaty Mikszy „Zrozumieć Montessori” oraz Marii Montessori „The Montessori Method.”
